Fen öğrenimi laboratuvarsız olur mu? Laboratuvar çalışmasını yapmadan, deney çalışmasında yer almadan bilimsel araştırmanın yöntem ve tekniklerini kavramak tam olarak sağlanabilir mi? Elbette hayır! O yüzden FenLab çok önemlidir.

Bazen yazılarımıza dönük kritiklerini ve değerlendirmelerini bizlerle paylaşanlar oluyor. Küçük çaplı hatırlatmalarda bulunanlar oluyor. Eksik kalan kısımlara dair dikkatimizi çeken yorumlar da alıyorum.

Böylesi değerlendirmelerden bir tanesi “ ‘STEM’ Okulu Gibi Bir Toplantı” başlıklı yazımızı paylaştıktan sonra geldi. İstanbul Teknik Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Tahsin Tuğrul Hakioğlu, yazıda FenLab’dan bahsetmemiş olmamı eksiklik olarak görmüş. Haklı! Kesinlikle haklı!

Yazıda ele aldığımız programların tanıtımına güçlü bir katkı olduğu yönünde ifadesinin yanı sıra FenLab çalışmalarında tanıtımdan ziyade doğrudan uygulamaya geçildiğine vurgu yapan sayın hocamız, temel bilim ve mühendislik uygulamaları bakımından çok zengin olan FenLab’ın Türkiye için dikkate değer bir model program olduğunu belirtiyor. Bu konuda ben de kendisiyle hemfikirim.

Peki nedir bu FenLab?

FenLab, ilköğretim fen ve matematik müfredatları ile uyumlu, öğrencilerin okul içi eğitimlerine paralel olarak; deney, uygulama, gözlem ve atölyelerle geliştirilmiş tamamlayıcı ve güçlendirici bir program. Üstelik ilkokul ve ortaokul düzeyinde öğrencilerin proje çalışmalarını rahatça gerçekleştirebileceği bir yer bile var.

Bu yer ITAP (Institute of Theoretical and Applied Physics) olarak bilinen, bilimsel araştırmaların, eğitim ve topluma dönük bilimsel etkinliklerin yer aldığı bir sivil toplum kuruluşudur. ITAP, 2006 yılında Türkiye Toplum Hizmetleri Vakfı (TOVAK) bünyesinde kurulmuş iken 2012 yılında dernekleşerek İleri Teknolojik Araştırma, Projelendirme ve Uluslararası Bilimsel Eğitim Derneği adıyla yeni bir sivil toplum hareketine dönüşmüştür. Faaliyetlerini Ankara ve Marmaris merkezli sürdürmekle birlikte farklı yerlerde de etkinlikler gerçekleştirmektedir.

Dernek çatısı altında çalışmalarını yürüten ITAP, toplumun her kesimine hitap edebilme kaygısını taşıyor. İlkokuldan üniversiteye kadar öğrencilerin yanı sıra toplumun her kesiminden doğa bilimlerine ilgi duyanlara imkân sunmaya çalışıyor. Bilimin temel ilkelerini; merak uyandırıcı, düşündürücü ve eğlenceli bir şekilde aktarmak için yöntemler geliştirip uyguluyor. Düzenlediği etkinlikleri çeşitlendirerek çok daha geniş hedef kitlelerine sahip olacağını düşündüğüm bu kuruluşun, Türkiye’de önemli bir boşluğun doldurulmasına yönelik çalışmalara katkı vereceğine inanıyorum.

ITAP’ın Marmaris’in Turunç mevkisinde bulunan yerleşkesinde 01-07 Eylül 2013 tarihlerinde düzenlenen “International Summer School and Workshop on Protein-Protein and Protein-Ligand Interactions” isimli uluslararası yaz okuluna ben de katılmıştım. ITAP’ı kısmen daha yakından tanıma fırsatı bulmuştum. Harika bir atmosfere sahipti. İnsanı dinlendiren bir coğrafya ve popüler fen bilimleriyle ilgili yapılacak çalışmalara da uygun bir doğal çevre olduğunu gözlemledim.

Yoğun ve yorucu çalışmalar ile bol emek verilmesi gereken işlere öncülük etmeyi benimsemiş olan ITAP, 2009 yılında ITAP Fizik Olimpiyat Okulu ile lise fizik öğretmenlerine, 2011 yılından itibaren de ITAP Bilim ve Toplum Merkezi ile ilköğretim öğrencileri ve ailelerine ulaşmaya başlamış.

Aile ve çocukların birlikte katılabildikleri bilim-sanat şenlikleri ilgi çekici deney, uygulama ve atölyelerle bezendirilmiş etkinlikleri örnek alınabilecek özgün yanlara sahip. Yurt dışından (Rusya’dan) ailelerin çocuklarıyla gelip katıldıkları bilim-sanat şenlikleri dahi düzenlemişler. Üç dilli bir ortamda (Rusça, Türkçe ve İngilizce) gerçekleştirilen etkinliklerin benzerlerini farklı ülkelerden aileler ile de devam ettirmek niyetindeler. Bunlar önemli deneyimler. Türkiye için uzun vadede somut yansımaların olacağı çalışmalar. Böyle çalışmalar, bizim kendi insanımıza yatırımdır.

Yılların birikimi ve iş gücüyle geliştirilen “çocukların bilim laboratuvarı” özelliğindeki ITAP FenLab projesi yaygınlaştırılmaya ve yaşatılmaya değerdir. Bu proje Türkiye’de popülist anlayışlarla doğru anlaşılması gölgelenme olasılığı da taşıyan STEM (Fen, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) yaklaşımının doğru anlaşılmasına da katkı verecek bir projedir. Türkiye’nin kendi kültür ikliminde geliştirilmesi umulan STEM projeleri için örnek alınması gerekir, diye düşünüyorum.

ITAP FenLab ile ilgili verdiği bilgilerde derneğin Başkanı Prof. Dr. Tahsin Tuğrul Hakioğlu, “Şu anda ilk ve tek kapsamlı çocuk bilim laboratuvarı projesi ve kendisi bir ekosistem. Elimizde araştırma ve geliştirme yoluyla hazırlanmış yüzlerce deney ve uygulama mevcut. FenLab, üniversite öğrencilerinin eğitim verdiği ve desteklendiği bir proje ve bu projeyi şehirlerde ilk ve ortaokulların açık olduğu dönemlerde hafta sonları gerçekleştiriyoruz. Bu proje de şu anda pandemiden ötürü yapılamıyor.” dedi.

Pandemi dönemi ITAP’ın düzenlediği şenlikleri de doğal olarak aksatmış durumda. Fakat ilk fırsatta yine devam edeceğine şüphe yok. Beni de üyeliğe davet ettiklerinde memnuniyetle kabul ettim. Umarım zaman içerisinde çalışmalarına daha aktif katkı verebilirim.

Ayrıca etkinliklerde kâr amacı güdülmemesi, kamu kurum ve kuruluşlarından ekonomik anlamda herhangi bir beklenti olmaması da verilen emek ve çalışmaların kıymetini gösteriyor. Ancak etkinliklerin gerçekleştirilebilmesi ve masraflar için katılımcıların katkılarıyla yol alınmaya çalışılıyor. Programları sponsorlar yardımıyla geliştirerek maddi imkânı olmayan çocukları da desteklemek ve Anadolu’nun uzak köşelerine de ulaşabilmek istediklerini biliyorum. Bu maksatla ITAP, Anadolu şehirlerindeki üniversiteler ile işbirliği içerisinde etkinlikler gerçekleştirmek için sponsorlardan gelecek desteklere de açık bir kuruluştur.

ITAP FenLab, kendine has yönleriyle Türkiye’ye özgü olarak 2013 yılında geliştirilen ve sürekli zenginleştirilen özgün bir “çocuk bilim laboratuvarı” niteliğine sahiptir. Temel bilim ve matematik konularında orijinal biçimde kurgulanmış deney ve uygulamaların yanında jeoloji, deniz bilimi, atmosferik olayların laboratuvar ortamında modellenmesi, sanatta matematik ve geometri gibi içeriklere sahiptir. Mekanik bilgisayar yapımı, denizaltı yapımı, cep telefonundan mikroskop ve hologram yapımı gibi pek çok sayıda örneklerin geliştirildiği yüzlerce mühendislik uygulamaları ile çocukların hayalindeki bilim laboratuvarı tasarlanıp hayata geçirilmiştir.

ITAP FenLab ile ilgili söylenecek çok şey olduğu apaçık ortada. Bunları yazarken ise sürekli gözümde canlanan ve zihnimde dolaşan bir şey var. O da Anadolu’nun şirin köyleri ve o köylerdeki berrak bakışlı çocuklar. Ve kocaman bir soru, köy ve kasabalarda ve dahi şehirlerin kenar mahallelerinde hatta bütün ülkedeki çocukları bu FenLab’lar ile nasıl buluşturacağız? Bunun sorumluluğu ve yükümlülüğü kimde?